Ds. H. Zweistra over de pijn van kinderloosheid

Het eerste verzoek om een spreekbeurt te verzorgen voor de Reformatorische Vereniging van Ongewild Kinderloze Echtparen bracht ds. H. Zweistra (72) in verlegenheid. Als vader van een groot gezin vond hij zich niet de meest geschikte kandidaat. Toch liet hij zich overhalen. De bijeenkomst maakte diepe indruk op hem. „Zelden zag ik zo veel tranen als die middag. Toen werd me pas goed duidelijk hoe diep kinderloosheid ingrijpt. En hoe snel je als buitenstaander de gevoelens die ermee samenhangen gaat invullen, zonder eerst te luisteren naar wat die mensen doorworstelen.”

De hersteld hervormde emeritus predikant en zijn echtgenote ontvingen elf kinderen, onder wie een jongetje dat kort voor de geboorte overleed. „Er is vrijwel geen dag dat ik niet aan hem denk. Dit verlies heeft mijn leven voor een deel getekend. Mijn vrouw ging er pas jaren later over praten. Het toont het verschil in de verwerking van verdriet. Hetzelfde zie je bij kinderloze echtparen. Nico van der Voet schreef daarover een waardevolle bijdrage voor het boekje ”Wijs ons Uw wegen”, dat eind vorig jaar verscheen.”

Gegeven

Voor het predikantsechtpaar was het krijgen van kinderen zowel een geschenk als een gegeven. „Bezinning erover hadden we van onze ouders niet gekregen. Dat gold voor velen van onze generatie. We waren misschien wat naïef. Toen in 1975 onze Jacomijn werd geboren, keek ik verbijsterd toe. Dat het voor mijn vrouw zo zwaar zou zijn, had ik niet verwacht.”

Kort erna raakte ze opnieuw zwanger. Tot enige verbazing van collega’s op de reformatorische basisschool waar ze werkzaam was. „Ik had er vrede mee”, blikt de predikantsvrouw terug. „Alles wat God doet, was goed. Mijn man studeerde destijds, dus de inkomsten waren beperkt, maar er werd voor ons gezorgd.”

Kinderloosheid was in beide families een onbekend verschijnsel. In de pastorie werd het echtpaar er voor het eerst van nabij mee geconfronteerd. „We vonden het niet gemakkelijk om aan die mensen te vragen wat het voor hen betekende. Tijdens onze jaren in Leerbroek kwamen ook ds. S. de Jong en zijn vrouw daar wonen. Ze voelden zich sterk afhankelijk van familie, omdat ze geen kinderen hadden. Bij zo’n ouder echtpaar vonden we het eenvoudiger om er vragen over te stellen.”

Schaamte

„Initiatief en zelfreflectie moesten bij ons groeien”, bevestigt haar man. „Ik zeg het met schaamte.”

Het veranderde toen duidelijk werd dat hun oudste dochter geen kinderen zou krijgen. Dat maakte de predikant veel sensibeler in het pastoraat bij echtparen zonder kinderen. „Ik ging het onderwerp concreet aansnijden. Dat leidde vaak tot emotionele reacties, gemengd met opluchting vanwege de openheid die er nu was om erover te praten. Een aantal echtparen was bezig met een medisch traject. Je mag dan mee optrekken in de zoektocht die daaraan verbonden is.”

In gesprekken over kinderloosheid signaleert de predikant naast verdriet vaak verlegenheid en schaamte. „Het gevoel als man of vrouw te falen. Soms met het gevolg dat ze contacten met anderen gaan mijden en in een isolement geraken. Zeker in kinderrijke plaatsen zoals Nederhemert en Urk, waar de gesprekken vaak over de kinderen gaan en het krijgen van kinderen een vanzelfsprekende zaak lijkt.”

Huwelijksformulier

Bij alle waardering die hij heeft voor het klassieke huwelijksformulier, valt hem deze houding ook in dit formulier op. „Er wordt gesproken over de kinderen die de getrouwden zullen krijgen. Die zin verander ik altijd in: „Zo het God behaagt hen die te geven.” Dat is meer in lijn met de Schrift en met de praktijk. Het ontvangen van kinderen is een zegen, geen vanzelfsprekendheid.”

Als kinderloze gemeenteleden een medisch traject ingaan om een zwangerschap te bewerkstelligen, stelt de predikant zich terughoudend op. „Ik bied een luisterend oor en probeer mee te denken, maar ga er niet in sturen. In de eerste plaats omdat ik zelf niet in die situatie verkeer. In de tweede plaats omdat ik op dit gebied geen deskundige ben. Je moet als predikant je grenzen kennen en geen pauselijk gedrag vertonen. Als er bepaalde dilemma’s zijn, geef ik het advies die voor te leggen aan een christenarts. Mijn roeping ligt op het pastorale vlak. Ik wil naast mensen staan, voor en met hen bidden en vanuit de Bijbel grondlijnen aangeven.”

Meer dan eens was hij als predikant de eerste die wist dat een kinderloos paar aan een medisch traject was begonnen. „Zelfs aan hun ouders durfden ze het niet te vertellen. Daarin zie je weer dat isolement en gebrek aan openheid.”

Veilige setting

Opvallend is voor ds. Zweistra dat ook bij stellen die weten dat ze medisch gezien geen kinderen kunnen krijgen, de maandelijkse teleurstelling blijft bestaan. „Dat laat zien hoe sterk de kinderwens is.”

Door zijn jaren op Urk, waar op grote schaal pleegzorg wordt geboden, wijst hij soms op de mogelijkheid hiervan. „Met behoedzaamheid, want pleegzorg vraagt veel, net als adoptie. Uiteindelijk zijn het beslissingen die echtparen samen voor Gods aangezicht moeten nemen.”

Als het gaat om de gewenste houding van de kerkelijke gemeente, pleit de hersteld hervormde predikant voor betrokkenheid zonder stigmatisering. „Kinderloze echtparen zijn er niet mee geholpen als je de indruk wekt dat ze zielig of anders zijn. Dat kan het gevoel van isolement nog versterken. De gemeente moet een veilige setting bieden, waar ze over hun pijn kunnen praten als ze daar behoefte aan hebben en erover kunnen zwijgen wanneer ze het op dat moment prettiger vinden. Als het gaat om de communicatie in de gemeente, valt er nog veel te leren.”

Dit artikel stond in Terdege (nr. 16, 25 april 2023).

N.a.v. ”Wijs ons Uw wegen”, door ds. H. Zweistra e.a.; uitg. De Banier, Apeldoorn; 112 blz.; € 13,95

Wijs ons Uw wegen

De Reformatorische Vereniging van Ongewild Kinderloze Echtparen (Revoke) publiceerde in samenwerking met uitgeverij De Banier het boekje ”Wijs ons Uw wegen. Biddend omgaan met kinderloosheid.” Dit naar aanleiding van het 25-jarig bestaan van de vereniging in 2022.

Het boekje biedt samenvattingen van lezingen die in de loop der jaren voor Revoke werden gehouden, vaak door mensen die uit ervaring over kinderloosheid spreken. In het eerste deel komen onderwerpen naar voren die met name spelen in de beginfase van kinderloosheid. Het tweede deel belicht de fase van de verwerking. Deel drie gaat over het ouder worden zonder kinderen. In de praktijk van het leven lopen de fasen vaak door elkaar heen, nuanceert Revoke-voorzitter Wim van de Biezen in het voorwoord.

De combinatie van een Bijbelse belichting van het onderwerp en tussenliggende ervaringsverhalen maakt het boekje geschikt voor een brede lezerskring: van kinderloze echtparen tot omstanders, predikanten en pastoraal werkers.

beeld: Anton Dommerholt