Ds. G. T. van Appeldoorn: protestant in Brabant

Voor buitenstaanders is het een verwarrende toestand. Op papier is sprake van de hersteld hervormde gemeente van Loon op Zand, maar kerk en pastorie staan in Kaatsheuvel. Het gros van de kerkgangers komt uit Sprang-Capelle. Aan de overzijde van de straat begint Vrijhoeve-Capelle. De hervormde gemeente van Loon op Zand bleef in 2004 ongedeeld en ging vrijwel in z’n geheel voort als hersteld hervormde gemeente. Die van Sprang-Capelle scheurde. Het hersteld hervormde smaldeel daar vond een kerkelijk onderdak in Vrijhoeve, nog geen halve kilometer bij het kerkje van de zustergemeente vandaan.

Ds. G. T. (Gijsbert) van Appeldoorn (33) is er inmiddels aan gewend. In februari 2021 kwam hij van Melissant, op Goeree-Overflakkee, naar Brabant, kerkelijk een totaal andere streek. „Sprang-Capelle is een kleine protestantse enclave. Hier lag de grens tussen Hollands en Spaans Brabant.”

Na het einde van de Tachtigjarige Oorlog probeerden de protestanten de streek te reformeren. „In de rooms-katholieke kerk van Loon op Zand, 6 kilometer verderop, is een dominee neergezet, in de hoop dat de parochianen gereformeerd zouden worden. Dat is niet gelukt. De kerkgangers kwamen destijds met paard-en-wagen vanuit het protestantse buitengebied van Kaatsheuvel. Toen de Franse Revolutie gelijkheid van godsdienst bracht, wilden de roomsen hun kerk terug. Ter compensatie kreeg de kleine protestantse gemeente geld om een eigen kerkje te bouwen aan de Loonschedijk in Kaatsheuvel. Dat is onze kerk, daterend uit 1804.”

Genade

Zelf groeide ds. Van Appeldoorn op in een beschermd milieu. Van de reformatorische basisschool stroomde hij door naar het Van Lodenstein College in Amersfoort. Zijn vader is al tientallen jaren verbonden aan het Hoornbeeck College in deze plaats. „In Veenendaal, de plaats waar ik ben opgegroeid, keek je door de veelheid aan kerken vooral naar wélke gemeente mensen gingen. Hier ben je al blij als ze überhaupt naar een kerk gaan.”

De theologiestudie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam bracht hem in een andere wereld, met een veelheid aan kleuren, culturen en opvattingen. „In het begin probeerde ik mijn eigen opinie vast te houden. Ik las van alles om het gereformeerde gedachte­goed te kunnen verdedigen. Dat ging me steeds moeilijker af. Na anderhalf jaar kwam ik in een geestelijke crisis. Juist toen heb ik sterk ervaren dat ík het geloof niet vast hoef te houden, maar dat God me vast zal houden. „Gij hebt Mij niet uitverkoren, maar Ik heb u uitverkoren, en Ik heb u gesteld, dat gij zoudt heengaan en vrucht dragen.” Dat was heel bevrijdend. Het is mijn gebed dat God het goede werk dat Hij begon, ook zal voleindigen. Dat maak je niet zelf, het is enkel genade.”

Het contact met andersdenkenden vindt hij boeiend. „Die mensen geven niet de sociaal wenselijke antwoorden, maar denken wel na over de grotere dilemma’s, iets wat ik in contacten met kerkgaande gemeenteleden soms mis. Veel andersdenkenden stellen dezelfde vragen als ik. Het verschil is dat ze tot andere antwoorden komen.

Uithoek

Na afronding van de studie kreeg hij in 2016 een beroep van de hersteld hervormde gemeente in Melissant, voor drieënhalve dag per week. De resterende tijd kon hij vullen met betaald promotieonderzoek aan de Theologische Universiteit in Kampen en de Evangelische Theologische Faculteit van Leuven.

De gemeente van Melissant, die vrijwel in z’n geheel hersteld hervormd werd, hield het karakter van een volkskerk, met een grote randkerkelijke groep. „Dat is hier minder het geval, hoewel ook de gemeente van Loon op Zand niet is gescheurd. Dit deel van Brabant is een uithoek van de Biblebelt. Er zijn best wel spanningen geweest om de identiteit van de plaatselijke christelijke school. Ongeveer de helft van de kinderen van onze gemeente gaat daarom naar de reformatorische basisschool van Werkendam.

Wij hebben er vanuit het hervormde gedachtegoed toch voor gekozen om onze kinderen naar de christelijke basisschool van Vrijhoeve- Capelle te doen. We hopen dat er hier een christelijke school voor het nageslacht bewaard kan blijven. De grondslag van de school is nog altijd klassiek gereformeerd. In de praktijk is het wel moeilijk om aan christelijke leerkrachten te komen. Men ervaart dit deel van Brabant, denk ik, te veel als een uithoek. De middelbareschooljeugd van de gemeente gaat grotendeels naar een reformatorische school. Meestal is dat de Gomarus Scholengemeenschap in Gorinchem.”

Bidstond

Een aantrekkelijke kant van het Brabantse land is voor de hersteld hervormde predikant de gastvrije inslag. „Ze houden hier van gezelligheid en hebben het hart op de tong. Er wordt ook gul gegeven. Met 260 leden onderhoudt Loon op Zand een fulltime predikant. Dat geeft de betrokkenheid weer. Het is hier goed toeven.” Hoewel de streek te boek staat als rooms, komt hij maar zelden praktiserende rooms-katholieken tegen. „Brabant is sterk geseculariseerd, veel sterker dan Flakkee. Ook in het voorheen behoudende Sprang- Capelle zet de secularisatie door.” De kerkelijke omstandigheden versterken het gevoel van verbondenheid met verwante kerkelijke gemeenten. „Naast de hervormde en hersteld hervormde gemeente van Sprang-Capelle zijn dat de gereformeerde gemeente en de gereformeerde gemeente in Nederland. Onder de vlag van de Stichting herleving gebed voor Israël wordt elk jaar een bidstond voor Israël gehouden. Daar spreken dan een hervormde predikant en een predikant van de gereformeerde gemeente.”

Als het aan ds. Van Appeldoorn ligt, zouden de contacten nog wel intensiever mogen zijn. „Ook hier zijn accentverschillen en geringe nuances in cultuur reden om wat afstand van elkaar te houden. Vaak vooral van gemeenten die het dichtstbij staan. Wat dat betreft is de situatie niet anders dan in de Biblebelt.” Het is daar wel beduidend eenvoudiger om een levensgezel met een kerkelijke achtergrond te vinden. „Hier is de keuze in dat opzicht beperkt. Dat is best een zorg voor ouders en grootouders. Gemengde huwelijken leiden regelmatig tot kerkverlating, zeker onder de kinderen die uit zo’n huwelijk worden geboren.”

Voor de ouderen van de gemeente ontbreekt in de nabije omgeving een verzorgingshuis van eigen kleur. Ze zijn aangewezen op het van oorsprong protestants-christelijke woon-zorgcentrum Elzenhoven in Sprang- Capelle. In de afgelopen jaren werd dat steeds meer een algemeen huis. Wel wordt er elke zaterdagavond nog een weeksluiting gehouden door een predikant uit de regio. „In dat rooster draai ik mee. Vanwege de verbreding van de populatie willen ze nu in de kapel ook wat Mariabeeldjes en andere roomse ornamenten plaatsen. Als behoudend protestantse kerken hebben we onze moeite daarmee kenbaar gemaakt.”

Keurslijf

Een ander punt van zorg is het wegtrekken van jonge gezinnen. „Die geven de voorkeur aan het wonen in een streek met eigen voorzieningen, met name scholen. In zekere zin begrijpelijk, maar daardoor dikt de Biblebelt verder in en wordt het aan de flanken steeds dunner.”

Door de jaren op Flakkee en in Kaatsheuvel ging ds. Van Appeldoorn het reformatorisch onderwijs ambivalenter beoordelen. „Onze jongeren krijgen daar veel mee, maar weten is iets anders dan doen. Volgens mijn catechisanten wordt er meer gevloekt dan op het Willem van Oranje College in Waalwijk. Zelf heb ik overigens zeer goede herinnering aan mijn middelbareschooltijd en herken ik dit niet. Wel laat het zien dat het soms juist in een reformatorische omgeving niet gemakkelijk is om bewust christen te zijn.”

Op de vraag of hij graag een gemeente in de Biblebelt zou willen dienen, antwoordt hij dit graag aan God over te laten. „Waar de Heere je brengt, moet je wezen. We vinden het wel fijn als het een plek is waar we onszelf kunnen zijn. Wat dat betreft heb ik een zekere voorkeur voor een gemeente met een bepaalde diversiteit. Dat voorkomt dat je in een keurslijf wordt gedrongen.”

Dit artikel stond in Terdege nr. 19, 7 juni 2022.

beeld: Renate Bleijenberg-van Leeuwen