In het land van Kohlbrugge

Vrijwel geen Duitser kent hem meer, maar onder reformatorische christenen in Nederland is dr. Hermann Friedrich Kohlbrugge nog altijd een begrip. Tot verbazing van de leden van de Niederländisch Reformierte Gemeinde in Elberfeld. „Niemand van ons leest nog de preken van Kohlbrugge.”

Het plein rond de Alte Reformierte Kirche van Elberfeld is gevuld met terrasjes. Het voorste deel van de monumentale kerk, waar ooit bekende mannen als Gottfried Daniel Krummacher en zijn neef Friedrich Wilhelm preekten, wordt nu uitgebaat door het WeltCafé. Het achterste deel fungeert als City Kirche, een plek waar liefhebbers van rust en bezinning even stilte kunnen zoeken. Op de donkere plavuizen staan moderne kunststoffen stoelen, in de hoek domineert een zwarte vleugel. Om toch nog iets van het verleden te bewaren, werden achterin twee oude kerkbanken neergezet. Vanuit het sfeervolle café loop je zo de kerk in, en omgekeerd. Het café is gevuld, in de kerk zit geen mens.

Voor het Godshuis staat een standbeeld voor ”den Begründern der Neuordnung des Armenwesens, in dankbarer Erinnerung errichtet von der Stadt Elberfeld”. Een van de weldoeners was de vermogende zakenman, bankier en politicus Daniel von der Heydt, die niet alleen bij de armen van Elberfeld bekendheid genoot. Ook onder de volgelingen en geestverwanten van dr. Hermann Friedrich Kohlbrugge was en is hij een begrip. Hij behoorde tot de stichters van de Niederländisch Reformierte Gemeinde, waaraan onlosmakelijk de naam van Kohlbrugge is verbonden. De man die uit de Hersteld Evangelisch-Lutherse Kerk van Amsterdam werd gezet en voor wie in de Nederlandse Hervormde Kerk geen plaats was, vond uiteindelijk een kansel en gemeente in het Duitse Elberfeld, vandaag een stadsdeel van de Duitse stad Wuppertal.

Vrije gemeente

De vrije gemeente in Elberfeld kwam er vanwege de samenvoeging van luthersen en gereformeerden tot één evangelische landskerk, met een door koning Frederik Wilhelm III van Pruisen opgedrongen kerkorde en liturgie. Voor een deel van de gereformeerde kerk in Elberfeld, met de gebroeders Daniel en Carl von der Heydt als voortrekkers, waren de fusie en het nieuwe dienstboek onverteerbaar. Zij gingen eigen diensten beleggen; in 1846 kregen ze Kohlbrugge als leidsman. Het jaar daarop werd officieel de Niederländisch Reformierte Gemeinde gesticht, een verwarrende naam, omdat de gemeente uit enkel Duitsers bestond. Alleen de voorganger, zoon van een Duitse vader, was uit Nederland afkomstig. De intussen verkozen ouderlingen bevestigden hem tot predikant.

Aanvankelijk kwam de gemeente samen in de grote zaal van Gasthof Obermeyer. Een jaar na de instituering werd de bouw van een eigen kerk aan de Deweertstrasse gestart. Op 30 september 1849 kon daar de eerste dienst worden gehouden. De gemeente zou er samenkomen tot halverwege de Tweede Wereldoorlog. In de nacht van 24 op 25 juni 1943 werden kerk, pastorie en kerkelijk centrum verwoest door een geallieerd bombardement op Elberfeld. De gemeente, die toen nog zo’n duizend leden telde, week noodgedwongen uit naar de kapel op de begraafplaats, een paar kilometer verderop, aan de glooiende Katernberger Strasse. De wijk waar de rijkdom van Elberfeld woont.

Lees het hele artikel in Terdege (nr. 9, 18 januari 2022).

beeld: Huib de Vries