Luisteren naar Gods stem

Het debat over schepping of evolutie, nu ook binnen de gereformeerde gezindte, houdt prof. dr. Mart-Jan Paul sterk bezig. In eigen land behoort hij tot de minderheid van Bijbelwetenschappers die vasthouden aan de klassiek christelijke opvatting over de schepping. Dat bracht hem tot diepgaand nadenken over het spreken van God. Is dat werkelijk een gezaghebbend en onfeilbaar spreken van Zijn kant, of een indirect spreken via mensen die iets óver Hem zeggen?

„Neem het boek ”En God zag dat het goed was”, over het ontstaan van de wereld”, illustreert de oudtestamenticus. „De meeste medewerkers aan die bundel kiezen voor een literaire benadering van de Bijbel. Het zijn documenten van Israël, waarmee de schrijvers verantwoording hebben afgelegd van hun denken over het spreken en handelen van God. Maar wat doe je dan met al die teksten waarin staat dat God Zelf sprak? Hoe weten we überhaupt dat God heeft gezegd: „Er zij licht?” Hoe weten we dat Hij bij Zichzelf overlegde mensen te maken naar Zijn beeld en gelijkenis? Hoe weten we dat Hij na de schepping sprak dat alles zeer goed was en vervolgens op de zevende dag rustte van Zijn werk? Heeft Hij dat bekendgemaakt aan mensen, of is er sprake van literaire vormgeving door Israëlieten die vanwege de ontstane zevendaagse werkweek de schepping hebben beschreven in dat kader? Om iets uit later tijd te noemen: hoe weten we wat er heeft plaatsgevonden in de hemelse gewesten voordat Job werd getroffen door een reeks van rampen? Is ook dat bedacht door mensen?”

Noodsprong

In zijn studietijd werd de hervormd-gereformeerde wetenschapper geconfronteerd met het denken van de vrijzinnige Groningse theoloog Casper Labu­schagne. „Volgens hem sprak God ”bij wijze van spreken”. Mensen met een sterke innerlijke overtuiging over bepaalde zaken schreven die aan God toe, waarbij ze deden alsof de woorden die ze op papier hadden gezet door God Zelf waren gesproken. Die opvatting leeft vandaag breed. Soms wordt er vanuit een meer orthodoxe overtuiging bij gezegd dat de Heilige Geest het zo heeft geleid, maar dat vind ik een noodsprong.”

Paul kan zich moeilijk voorstellen dat gelovige Israëlieten opvattingen van zichzelf hebben opgetekend in de vorm van uitspraken door God Zelf. Tijdens het schrijven van zijn jongste boek, ”Een stem uit de hemel”, raakte hij er nog vaster van overtuigd dat de Bijbel moet worden gelezen zoals die zichzelf presenteert. Ook als het gaat om Gods spreken.

„Opvallend is dat God in het begin van de wereldgeschiedenis zeer direct met mensen sprak. Zelfs met ongelovigen zoals Kaïn. In de loop van het Oude Testament wordt Zijn spreken indirecter. Aan de profeten is veel bekendgemaakt door middel van dromen en visioenen, die om uitleg vroegen. Waarschijnlijk omdat de mens zich steeds verder van God verwijderde. Dat maakt het wonder des de groter dat Hij Zich uiteindelijk in Jezus heeft geopenbaard; de meest directe vorm van openbaring. Denk aan de openingszin van de brief aan de Hebreeën: „God, voortijds veelmaal en op velerlei wijze tot de vaderen gesproken hebbende door de profeten, heeft in deze laatste dagen tot ons gesproken door den Zoon.” Dat gaat al het voorgaande spreken van God te boven.”

Dromen

Met de afronding van de canon verviel in de optiek van Paul de noodzaak van een rechtstreeks spreken door God om Zijn openbaring bekend te maken. De Schrift is nu afgerond. De oudtestamenticus, sinds kort woonachtig in Oegstgeest, wil overigens niet uitsluiten dat God ook vandaag nog rechtstreeks spreekt, zoals Hij dat in het begin van de wereldgeschiedenis en onder Israël deed. Met name om mensen die zonder Zijn Woord leven bij de Schriften te brengen.

„Veel tot bekering gekomen moslims geven aan dat de ommekeer in hun leven begon met een droom of een visioen waarin ze de stem van God of van Jezus hoorden. Soms zagen ze daarbij ook een verschijning van Jezus. In alle gevallen waarin mensen beweren dat God rechtstreeks tot hen heeft gesproken, is toetsing van groot belang. Waar brengt dat spreken hen?”

Profetie

De nieuwtestamentisch profetie is voor Paul anders dan de oudtestamentische. „Bij de laatste vorm van profetie was sprake van heilsopenbaring. De nieuwtestamentische profetie betreft belangrijke keuzes die moeten worden gemaakt of concrete gebeurtenissen in de nabije toekomst. De voorzegging van een hongersnood door Agabus is daarvan een voorbeeld. Ik zie geen Bijbelse redenen om aan te nemen dat deze vorm van profetie beperkt is tot de nieuwtestamentische tijd. Er is wel alle reden tot voorzichtigheid, zeker als mensen frequent beweren dat God hun iets bekend heeft gemaakt.”

Lees verder in Terdege (nr. 6/7, 15 december 2021). In dit artikel komen ook aan het woord: oud-zendingswerker Jan-Henry Seppenwoolde en natuurbeheerder Erik de Jonge.

beeld: Cees van der Wal