Leven uit vergeving

Als therapeut in een tbs-kliniek werd hij vrijwel dagelijks geconfronteerd met schuld zonder schuldbesef. Nu hij predikant is, komt ds. J.R. van Vugt vaak hetzelfde tegen. ”Dat is triest, want alleen in de weg van erkenning van schuld komt er ruimte voor vergeving. Verticaal en horizontaal.”

Tijdens zijn loopbaan als psycholoog ging Johan van Vugt theologie studeren. De voormalige CHE-docent, nu predikant van de hersteld hervormde gemeente te Kruiningen, wist zich daartoe geroepen, maar de psycholoog in hem laat zich niet verdringen. „Dat geeft ook niet; mijn achtergrond komt me in het pastoraat meer dan eens van pas.”

Psychologie en theologie ervoer hij nooit als een tegenstelling. „In de studie psychologie werd ik soms geconfronteerd met denkbeelden die op gespannen voet staan met de Bijbel, maar dat is in de theologie niet anders. Vooral in het pastoraat is het zeer behulpzaam als je wat inzicht hebt in de achtergronden van het denken en gedrag van mensen. Hoe verhoudt je opvoeding zich tot je zelfbeeld, hoe komt zelfreflectie tot stand?”

Als psycholoog werkte hij een aantal jaren in een forensisch psychiatrisch centrum, breder bekend als een tbs-kliniek. Vooral daar werd hij indringend geconfronteerd met het thema schuld en vergeving. „De bewoners waren doorgaans geen mensen die zich hun schuld meteen toe-eigenden. Meestal presenteerden ze zich als slachtoffer van de omstandigheden, soms zelfs van de persoon die ze ernstig letsel hadden toegebracht. Of erger.

Ik kwam er ook mensen tegen die door hun stoornis niet ontvankelijk waren voor enig schuldgevoel. Dat vond ik lastig. Vanuit de Bijbel ben je ervan overtuigd dat we altijd verantwoordelijk blijven voor ons gedrag. Een stoornis neemt de schuld door een misdaad niet weg, al heeft die wel een ander karakter als mensen om welke reden dan ook de gevolgen en reikwijdte van hun misdaad niet kunnen overzien. Vandaar het spreken over totale of gedeeltelijke ontoerekeningsvatbaarheid.”

Heeft het begrip schuld een andere lading nu u predikant bent?

„Naast mijn werk in de kliniek had ik een eigen praktijk. Ook daar was ik vaak bezig met het bespreken van schuldgevoelens. Eerst probeerde je dan duidelijk te krijgen of er sprake was van objectieve schuld of van een subjectief schuldgevoel, waarvoor geen reële grond was. Vanwege mijn behoorlijk seculiere cliëntenpopulatie kwam ik maar zelden tot het diepere niveau van de existentiële schuld van ons allen ten opzichte van God. Dat is in mijn huidige werk anders. Kerkmensen weten in ieder geval verstandelijk van deze schuld en de relatie daarvan met alles wat ons in dit leven aan verdrietelijkheid overkomt. Ook in het contact met medemensen.”

beeld: Niek Stam