Dr. H. Klink: We schreeuwen te veel met de massa mee

Voor een liefhebber van historie is er nauwelijks een mooiere plek te bedenken dan de hervormde pastorie van Hoornaar. Het monumentale pand ligt tegen de hoogte waarop ook de eeuwenoude kerk een plaats kreeg. De serre aan de achterzijde kijkt uit op een parkachtige tuin en een deel van de kerk.

Dr. H. Klink (63) is al dertig jaar aan de hervormde gemeente van het dorp verbonden en ermee vergroeid geraakt. Het wereldrumoer lijkt aan deze oase van rust in de Alblasserwaard voorbij te gaan, maar dat is volgens de cultuurvorser schijn. „In 1930 trokken medewerkers van transportbedrijven hier al door Europa. De boeren waren voortrekkers op het gebied van de veefokkerij, waardoor ze internationaal contacten hadden. Kundige figuren met een goede opleiding hadden hoge functies in het waterschap en brachten werkbezoeken aan Canada en Australië. Gekscherend vergelijk ik Hoornaar weleens met Bethanië; het ligt in de luwte, maar wel dicht bij Jeruzalem. Wat me in deze gemeenschap vooral aanspreekt, is het normale besef van de werkelijkheid, zoals we dat vijftig jaar terug bijna overal hadden. Niet geïdeologiseerd. Dat maakt het leven hier weldadig. Tegelijk maak je wel deel uit van de bredere samenleving.”

Hoe beleeft u de huidige tijd?

„Als zeer zorgelijk. Je ziet een samenbundeling van crises. De coronacrisis, de klimaatcrisis, de oorlog in Oekraïne met de wereldwijde dreiging die daarvan uitgaat, de polarisatie in en buiten Europa, de toenemende macht van autocraten in landen als China en Iran, de broosheid van de Europese Unie, het geestelijk verval…”

Maakt dat onze tijd uniek?

„Er zijn meer zware tijden geweest waarin verschrikkelijke dingen gebeurden en de polarisatie hoogtij vierde, maar het verschil is dat die nu wordt ingegeven door ongeloof. Het ideologische aspect geeft een versterking en verharding. Wat het Evangelie doet in positieve zin, de wet bevestigen, doet de revolutie in negatieve zin. Die verbastert het Evangelie en vreet de wet van God weg.

We komen in een niemandsland, waar geen mens nog ijkpunten heeft buiten zichzelf. Mijn mening is de norm. Die houding geeft een voedingsbodem voor krachten waar we geen vat op hebben. De gevolgen zien we om ons heen. Een ongekende polarisatie, links en rechts, met manipulaties in niets en niemand ontziende bewoordingen. Waarbij zelfs met de fundamenten van de staat geen rekening wordt gehouden. Je gaat gewoon over gestelde grenzen heen, als jij maar je gelijk krijgt. Denk aan Trump. Ik ken geen tijd in de geschiedenis waarin dit probleem zo massaal en zo breed speelde. De moderne media bieden een podium waardoor de tegenstellingen nog worden aangewakkerd.”

Welke van de huidige crises raakt u het meest?

„De geestelijke crisis, waardoor zelfs de fundamenten van de scheppingsorde worden aangetast. Ook in toonaangevende landen die voorheen een christelijk karakter hadden, zoals Engeland en Amerika. Die traden bij crises sturend en helend op. Denk aan figuren als Churchill en Roosevelt. Deze bewakende en corrigerende kracht dreigt weg te vallen. Als in Amerika Trump weer aan de macht komt, wordt de situatie nog explosiever. Alle instituties die een zekere waarborg bieden voor orde, worden door hem ondermijnd. Deze man vaart enkel en alleen op zijn eigen kompas. Dan weet je niet waar je uitkomt. Dat is een uitermate griezelig scenario.”

U vindt hem enger dan Biden?

„Veel enger. Er is het nodige op Biden aan te merken, maar hij heeft nog wel respect voor de instanties. Rechts-radicalen zoals Trump hebben daar lak aan. Het terzijde schuiven van wetten en regels is een rechtstreeks gevolg van de geestelijke crisis.

Het heeft ook te maken met de door links opgeroepen polarisatie vanwege de radicalisering van de gelijkheidsgedachte. Wie niet meegaat in het moderne denken daarover is een vijand, die de vooruitgang in de weg staat. Deze ideologisering van gelijkheid biedt het rechtse kamp voedsel om links te demoniseren. Het middenveld, dat zorgt voor evenwicht, wordt steeds kleiner. Nog zorgelijker is het wegvallen van de consensus die er vanouds was over de betekenis van instituties op basis van de door God gegeven orde. Het gemeenschappelijke kader is weggevallen, omdat er geen enkele oriëntatie op God meer is. Dan krijg je deze manier van doen. Dat stelde Plato in zijn tijd al vast. Toen bleef het beperkt tot bepaalde steden, nu is dat mondiaal het geval.”

Dat vindt u ernstiger dan de klimaatcrisis?

„Die hangt nauw samen met de geestelijke crisis. Het ontbreken van een levensbeschouwelijk fundament geeft oeverloosheid, in alles. Ik moet gelukkig zijn, koste wat het kost. Vooral het Westen heeft dat over zich gekregen, aangewakkerd door de welvaart. Neem het oeverloze reizen. Dat werkt de klimaatcrisis in de hand, maar bijna geen politicus durft er de vinger bij te leggen. Als de oriëntatie op de hemel verdwijnt, moet alles op alles worden gezet om het hier en nu leuk te hebben. De gerichtheid naar boven geeft automatisch eerbied: voor God, dat wat Hij heeft gemaakt en de orde die Hij heeft gegeven.”

Duidt u de opeenvolging van crises apocalyptisch?

„Absoluut. Het boek Openbaring spreekt over engelen die het ene wee na het andere over de wereld brengen. Dr. Aalders sprak over de dynamiek van de geschiedenis. Die neemt nu een enorme vlucht. Openbaring laat ons in symbooltaal zien wat je kunt opmerken in de geschiedenis en leert dat er in de laatste dagen een versnelling en samenbundeling van crises zal zijn. Een uur U.

Ook ten tijde van de Eerste en de Tweede Wereldoorlog zag je een enorme botsing van krachten, met apocalyptische trekken. Er is één belangrijk verschil. Het ontbreekt nu aan mannen zoals Roosevelt en Churchill. Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog ontmoetten die twee elkaar op een oorlogsschip. Bij de begroeting zongen alle matrozen een gezang. Wie kan zich dat nog voorstellen?”

Ziet u de crises als oordelen van God?

„Ja, maar op een indirecte manier. Hij is er niet op uit om de mens kwaad te doen. Wel heeft Hij een orde in de schepping gelegd, waaraan Hij Zich houdt. Het overtreden van gestelde grenzen, draagt de straf in zichzelf. Als ik aan een muur ga wrikken, komt hij op een gegeven moment naar beneden. Als ik geen eerbied heb voor de natuur, gaat de natuur zich tegen me keren. Als ik de morele grondslagen van de schepping veronachtzaam, lever ik me over aan onvoorspelbare krachten die loskomen.

Er is maar één oplossing voor al deze problemen: een hernieuwde oriëntatie op God, Die Zich in de Bijbel openbaart als een barmhartig God. Hij is groot van geduld en roept ons op tot terugkeer naar Hem. Denk aan de gelijkenis van de verloren Zoon. Toen die jongen van huis wegliep, stortte hij zichzélf in het ongeluk. Daartegenover klinkt Gods woord: „Och, dat Mijn volk naar Mijn stem had gehoord.” Hij zoekt ons behoud.”

Wat doet deze tijd met uw prediking en pastoraat?

„Op de preekstoel ben ik terughoudend in het gebruik van apocalyptische termen. Je roept daarmee snel een soort paniekerigheid op. Tegelijk biedt de Bijbel genoeg mogelijkheden om er iets over te zeggen. Ik ben met een prekenserie over Elia bezig. Vanuit de geschiedenis van de grote droogte in zijn dagen zijn lijnen te trekken naar de klimaatcrisis. Als het goed is, wordt ons beoordelen van de crises die zich voordoen bepaald door Jezus’ spreken daarover. We hoeven er niet vreemd van op te kijken, want ze zijn door Hem voorzegd. Jezus geeft aan dat ze voor de gelovigen een reden zijn om het hoofd omhoog te heffen, omdat hun verlossing aanstaande is.

Een zeer belangrijke tekst voor deze tijd is wat mij betreft: „Wees nuchter en waak in de gebeden.” Openbaring 7 spreekt over verzegelden. Dat zijn mensen die door de kracht van de Heilige Geest immuun zijn voor het krachtenveld om hen heen, omdat ze iets bezitten dat hen daarbovenuit tilt. De oriëntatie op Christus, Die heeft gezegd: „Mij is gegeven alle macht in de hemel en op aarde.”

Een andere tekst die mij sterk aanspreekt, komt uit Psalm 26. „Raap mijn ziel niet weg met de goddelozen.” Daarover las ik pas een prachtige meditatie van Spurgeon. Van onszelf zijn we zwak, maar als we in het leven staan zoals de psalmist, zal God ons behoeden. De vrede van God, die alle verstand te boven gaat, zal onze harten en zinnen bewaren in Christus Jezus, waardoor onze gedachten niet in paniek alle kanten op vliegen. Het voorkomt ook een evangelische blijheid die de ogen sluit voor de realiteit. We hebben de strijd niet tegen vlees en bloed, maar tegen de geestelijke machten. Die zíjn er en moet je onderkennen.

Je moet ook zicht hebben op de historische achtergrond ervan. Daarin blijven Groen van Prinsterer en dr. W. Aalders grote voorbeelden.”

Zulke mensen ziet u nu niet?

„In Nederland nauwelijks. Dat maakt onze positie er niet sterker op. De kerken gaan veelal mee in linkse ideologieën. Je kunt ook een andere kant opgaan en je van de wereld afkeren in star conservatisme. In beide gevallen ontbreekt een verantwoording ten opzichte van de tijd. Grote theologen in Duitsland en Italië doen dat wel. Zij kunnen de ontwikkelingen in een breder perspectief plaatsen, omdat ze net als Groen niet alleen theologisch, maar ook historisch en filosofisch onderlegd zijn.

Groen bood de christenen van zijn dagen een kaart waarmee ze zich konden oriënteren: dit is er door de Franse revolutie veranderd in Europa, hier staan we nu. Hij maakte voor die kaart niet alleen gebruik van de Bijbel, maar ook van het gedachtegoed van grote Griekse denkers zoals Plato. Op deze grootse manier doet geen enkele hedendaagse Nederlandse theoloog of historicus dat. Het merendeel is sterk beïnvloed door Karl Barth, die Christus als enige bron van Godskennis zag en al het andere overboord gooide. Binnen de gereformeerde gezindte leeft breed het idee dat alles wat de wereld biedt, slecht is. Beide stromingen hebben onhistorisch denken gemeen. Daardoor zijn ze niet in staat onze tijd te duiden. Ze hebben geen oog voor het scheppingskarakter van de werkelijkheid.”

Hoe kijkt u naar uw kinderen en kleinkinderen?

„Met zorg en in vertrouwen. Vrijwel elke dag draag ik ze allemaal afzonderlijk op in het gebed. Dat geeft moed, omdat je dan een weg van en naar boven ziet, door alles heen. Daarover spreek ik ook met hen. Als je concreet de grote levensvragen aan de orde stelt, blijken ze ook vandaag bij vrijwel iedereen te leven. Het probleem is dat we te veel meeschreeuwen met de massa en het te weinig hebben over de dingen waar het echt om gaat: het geloof in God en het uitzicht naar boven.”

Maakt deze tijd u somber?

„Nee, want op individueel niveau maak ik mooie dingen mee. Mensen die vast zijn komen te zitten en door God verrassend worden geholpen, om een geliefd woord van Kohlbrugge te gebruiken. Dat verrassende bepaalt me erbij dat de Heere God ook in deze tijd een Hizkia kan verwekken. „Een Wundermann”, zoals Luther zegt.

Bij God is niets onmogelijk. Ook daar legt de geschiedenis getuigenis van af. Zo niet, dan blijft voor een christen de weg naar boven open. Die kan niemand ons ontnemen. Door de oceaan van tijd, hoe angstig ook, waden we naar het strand van de eeuwige rust.”

beeld: Cees van der Wal