Zinvol bestaan vraagt om ritme waarin alles zijn bestemde tijd heeft

Met zijn aantreden als lector Bezieling & Professionaliteit aan de Christelijke Hogeschool Ede (CHE) belandde filosoof dr. Robert van Putten (35) in een andere wereld. Als promovendus zat hij in alle rust te werken aan zijn dissertatie. Boeken lezen, de stof herkauwen en de vrucht daarvan op papier zetten. Zijn baan bij het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie was al dynamischer. In deze periode publiceerde hij met anderen de bundel ”De jacht naar rust”. Dat thema hield hem in de slotfase van zijn studie filosofie al bezig. „Steeds vaker werd ik geconfronteerd met studenten die burn-out waren. Dat moet te maken hebben met onze cultuur. Ik ging nadenken over de verhouding tussen werk en privé en de betekenis van rust als intrinsiek goed.”

Na workshops en lezingen volgden altijd instemmende reacties, gevolgd door een ”maar”. In de dagelijkse praktijk was er volgens de hoorders geen tijd voor het inbouwen van rust. Vanwege deadlines, overvolle agenda’s en de verplichting op het werk om elk uur te verantwoorden. „Zo zei iemand: „Het uur waarin ik na een vakantie bijpraat met een collega is niet declarabel, dus dat moet ik ’s avonds inhalen.” Dan zit er in mijn optiek iets fundamenteel fout bij een organisatie en wordt het tijd om de tijd te ont-managen.”

Vervulde tijd Op de CHE kreeg hij zelf te maken met een grote organisatie en een veelheid aan collega’s met gevulde agenda’s. Zo gevuld dat het een toer was om hen te spreken te krijgen voor een overleg over de invulling van zijn lectoraat. „Ik moest afspraken vier tot zes weken van tevoren gaan plannen.”

Het bracht hem ertoe zijn lectorale rede te wijden aan het begrip tijd. Wat tijd precies is, weet hij ondanks al het denkwerk erover nog steeds niet. „Tijd lijkt vanzelfsprekend. Kijk je er met een natuurkundig oog naar, dan wordt het al ingewikkelder. Tijd blijkt relatief te zijn. Ik ben op zoek gegaan naar begrippen die ons ervaren van tijd onder woorden brengen. Zo kwam ik tot de indeling: productieve tijd, vervulde tijd, lege tijd en bestemde tijd. Ik ben filosoof, geen theoloog, maar op de achtergrond speelde de Bijbel daarin mee. Daarin gaat het verrassend vaak over tijd.”

De productieve tijd hangt nauw samen met het Griekse begrip ”chronos”; vervulde tijd met het begrip ”kairos”. „Die worden vaak seculier ingevuld, maar ze hebben een diepe Bijbelse lading. Kenners van de oude talen leerden me dat Paulus het woord ”kairos” vaak gebruikt als hij het heeft over het gebruik van de juiste tijd, de juiste gelegenheid. Vervulde tijd is dus een tijdservaring die nauw samenhangt met onze christelijke identiteit.”

:::photo_gallery 1:::

Lege tijd Lege tijd heeft onder christenen een besmette klank. Ledigheid is des duivels oorkussen. Maar ook lege tijd is volgens Van Putten van waarde en zelfs noodzakelijk voor een evenwichtig bestaan.

„Zowel in het Oude als het Nieuwe Testament vind je de betekenis van wachten en van rust. Dat zie je al aan het begin van de Bijbel, al valt het door de ongelukkige hoofdstukindeling niet meteen op. De eerste verzen van hoofdstuk 2 horen bij hoofdstuk 1. God voltooit Zijn werk niet met het scheppen van de mens, maar met rusten. De rabbijnen wijzen er daarom terecht op dat niet de mens, maar de sabbat de kroon van de schepping is. Daarin vallen lege tijd en vervulde tijd samen.”

Aan de CHE moet de lector Bezieling & Professionaliteit alle zeilen bijzetten om niet te worden meegevoerd in het schema waarin productieve tijd allesbeheersend lijkt. „Het is hard werken om tussen alle afspraken in lege momenten te houden. Het samenwerken met collega’s heeft mijn werk verrijkt –het leven als promovendus was wel érg eenzaam–, maar mijn kerntaak als onderzoeker blijft schrijven. Dat vraagt om studie en studie vereist rust; ongestoordheid. Ik houd van de studeerkamer. Wil ik mijn onderzoeksdoelen halen, dan moet ik regelmatig periodes in mijn agenda blokkeren, om thuis is alle rust te kunnen lezen, schrijven en uit het raam te staren. Daardoor komt er automatisch meer druk op de overige dagen.”

Vervoering Hoewel hij productieve tijd in zijn lectorale rede tegenover vervulde tijd plaatste, vallen ze soms samen. „De klok tikt altijd door, maar binnen die voortgaande tijd of ”chronos” kunnen er onverwachts momenten van grote betekenis zijn. Waardoor je het gevoel van tijd even kwijtraakt en in een zekere vervoering raakt. Geïnspireerd, bezield, of welk woord je er ook aan geeft. Je wordt dan niet alleen boven de tijd, maar ook boven jezelf uitgetild. Sommige collega’s hebben dat tijdens het werken met groepen, ik vooral tijdens het lezen. Of als het me lukt om bepaalde inzichten vast te leggen in tekst die mijn gedachten goed weergeeft. Daar kan ik een diep genoegen aan beleven.”

Het is volgens Van Putten niet eenvoudig om weer te geven wat vervulde tijd is. „Een van de belangrijke kenmerken is denk ik de ervaring geraakt te worden. Dat kun je niet maken. Het blijft een geschenk. Je kunt er wel randvoorwaarden voor scheppen. De kans op zo’n ervaring is gering als je de hele dag van de ene naar de andere afspraak holt. Hij neemt toe wanneer je ruimte creëert voor lege tijd. Daar wil ik me de komende jaren in blijven oefenen, om te voorkomen dat ik de zin in het werk verlies, in de letterlijke betekenis van het woord.

Een zinvol bestaan vraagt om een ritme waarin alles zijn bestemde tijd heeft. Als ik een paar dagen heel druk ben geweest, moet ik een dag aarden. Soms letterlijk door een poosje te tuinieren. Of een wandeling te maken met Suzanne, mijn vrouw. Je raakt wat vervreemd van jezelf en je omgeving als je te lang aan het hollen bent.”

Vakantietijd Sinds hij bij de CHE werkt, heeft de filosoof uit Renkum tien weken in het jaar vakantie. Met de korte vakanties heeft hij niet zo veel. „Tegen de tijd dat je echt loskomt van het werk, moet je alweer in volle vaart verder. De zomervakantie vind ik heerlijk. Dat is een oase van vrijheid. Daarin ligt voor mij het kenmerkende van vakantie. Het woord is afgeleid van ”vacare”, vacant zijn. Dan is er een lege plek, maar dat biedt ook vrijheid.”

Als kind ging het vakantievieren vanzelf. In zijn studententijd verleerde hij het. „Ik moest altijd de tentamens inhalen waar ik door het jaar heen niet aan toe was gekomen, door alle activiteiten voor de studentenvereniging. Vanwege gebrek aan geld ging ik daarna hooguit een weekje kamperen. Ook dan zat ik sterk in de productiemodus.

De eerste vakantie met mijn schoonfamilie, drie weken lang, herinner ik me nog goed. Week één was fantastisch. Daarna was ik helemaal opgeladen en had ik het gevoel: nu moet ik weer aan de slag. Het was zelfs fysiek ongemakkelijk dat ik maar wat zat te relaxen op een kampeerstoel. Ik heb echt moeten ontdekken dat ook lege tijd zinvolle tijd is. Het vieren van de vrijheid. Dat mag. Tegelijk moeten we niet vergeten dat vakantie een welvaartsfenomeen is. Een luxeproduct. Enige relativering van het belang van vakantie kan geen kwaad.”

Geen hoge eisen Sinds hij getrouwd is, gaat hij met zijn Suzanne in de zomer twee of krap drie weken op vakantie. De resterende tijd brengt hij thuis door. „Ik ben geen avonturier. Europa ben ik nog nooit uit geweest. Niet alleen omdat we tegen onnodig vliegen zijn, ik heb er ook geen behoefte aan. In Europa is voldoende moois te zien.”

Toen ze nog geen hond hadden, stond cultuur soms centraal. „We hebben een keer tien dagen in de binnenstad van Berlijn gezeten en de hele stad bekeken. Dat was fantastisch. Zo nu en dan hadden we een parkdag, om bij te komen. Met een hond zijn je mogelijkheden beperkter. Vorig jaar hebben we gekampeerd, maar dat is hard werken met een jonge hond. Ze reageert op alles wat langskomt en kan slecht tegen de zon. Ik heb moeten soebatten om een schaduwplek. Ons programma was beperkt tot wandelen, genieten van de natuur en lezen. Dat was prima. We zijn allebei boekenliefhebbers.”

Dit jaar gaan ze naar een huisje in Frankrijk. „Van iemand die ik vroeger eens heb ontmoet. Je hebt dan niet de stress van het zoeken en kiezen. Het huisje ziet er goed uit, de prijs is schappelijk en we kunnen de hond in de koelte achterlaten. Zeker in vakantietijd willen we stress zo veel mogelijk reduceren. Hoge eisen stellen we niet. Als we ergens kunnen ontspannen, iets van mooie natuur zien en zo mogelijk wat cultuur mee kunnen pakken, zijn we tevreden. Filosofisch bezien kun je onderscheid maken tussen beleving en ervaring. Beleving is een consumptieding dat je kunt kopen om een kick te krijgen. Achtbanen, rodelbanen… Daar heb ik niet zo veel mee. Ervaringen vallen je toe. Die zijn van meer betekenis en beklijven ook.”

Paniekgevoel Binnen de door hem opgestelde classificatie van tijd valt zijn vakantie onder lege tijd. Zonder agenda. „We zien wel of we de volgende dag iets gaan doen of bij huis blijven. Vorig jaar zaten we eerst in Zuid-Duitsland; daarna wilden we toch de Alpen in. We kwamen op een camping voor avonturiers, in een kleine vallei.”

De campingbaas pakte na het verwelkomen van het Nederlandse echtpaar een kaart en wees een tiental plekken aan waar ze absoluut naartoe moesten. „Als we die hadden gehad, konden we terugkomen voor een volgende lijst van ideeën. Het gaf me een soort paniekgevoel. Hoe gaan we dat redden in tien dagen?

Al snel merkten we dat de hond de wandelingen naar hoge toppen niet aankon; ook ik vond ze niet prettig. We hebben de planning weggegooid en trokken ons eigen spoor. ’s Morgens om zeven uur was het een drukte van jewelste. Dan vertrokken alle wielrenners, mountainbikers en bergbeklimmers. Daarna zaten wij prinsheerlijk met z’n tweeën op de camping.”

Van Putten beschouwt vakantie als een oefening in het vormgeven aan vrijheid. „Werk is vanouds een noodzaak, al kan het voor de moderne mens ook onderdeel van zelfontplooiing zijn. Bij een oefening in vrijheid past voor mij geen overvol programma. De weken die we thuis zijn, gebruiken we voor het ontmoeten van vrienden. Daar komt buiten de vakanties minder van. Dan houd ik de avonden graag vrij, omdat ik een slechte slaper ben en snel hoofdpijn heb. De vakantieperiode is ideaal om contacten aan te halen en diepe gesprekken te hebben. Daar geniet ik enorm van. Vriendschap is totaal onproductief, maar heel zinvol.”

Sabbat Hij komt in de vakantie ook toe aan het lezen van boeken die losstaan van zijn werk en kleine klusprojecten. „Als je het hele jaar met je hoofd bezig bent, is het heerlijk om eens wat te schilderen. Daar laad ik van op. Uiteindelijk ben ik het liefst thuis. We hebben het hier samen goed.”

Een vakantie voldoet voor de christelijke filosoof aan zijn doel wanneer er een parallel is met de sabbat. „Die maakt deel uit van een bepaald ritme, zes dagen plus één, maar is geen pauze na de werkweek. De sabbat is een vervúlling van de week. Deze dag begint met niets doen, lege tijd, maar wordt vervolgens wel ingevuld. Niet met zaken die te maken hebben met productie, maar met vieren, vreugde en ontmoeten. De ontmoeting met elkaar, maar vooral met de Eeuwige. Als dat ontbreekt, is er iets niet goed gegaan. Deze ontmoeting maakt lege tijd tot vervulde tijd. Met als bijeffect dat je verfrist en bemoedigd wordt voor de productietijd die daarna weer komt.”

beeld: Renate Bleijenberg-van Leeuwen

Zinvol bestaan vraagt om ritme waarin alles zijn bestemde tijd heeft

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege
op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Zinvol bestaan vraagt om ritme waarin alles zijn bestemde tijd heeft

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Impressie van Terdege
op Instagram