Wim ter Horst, pedagoog van de liefde

Met zijn handreikingen helpt hij talloze ouders. Zelf krijgt de pedagoog drie kinderen. De oudste overlijdt als baby. Het tweede kindje sterft als peuter. En dan komt twintig jaar later ook zijn zeventienjarige zoon om het leven. Bij het diepe verdriet dat Ter Horst overspoelt, krijgt hij opnieuw een verbijsterend bericht: zijn vrouw blijkt ongeneeslijk ziek te zijn. Ook zij overlijdt. In een interview in het Reformatorisch Dagblad zal Ter Horst zo’n twee decennia later zeggen: „Het is iets waar ik nooit meer overheen kom. Het spreken erover maakt veel in me los. Ik kan zomaar in huilen uitbarsten. Zou ik er dieper op ingaan, dan ben ik een paar dagen compleet van streek. (…) Ik laat het er zijn. Het mág er ook zijn. Zeker, het ene moment laat het zich meer voelen dan het andere. Verdriet komt op en het zakt ook weer wat weg. (…) „Zo ik niet had geloofd dat in dit leven, mijn ziel Gods gunst en hulp genieten zou, mijn God, waar was mijn hoop, mijn moed gebleven? Ik was vergaan in al mijn smart en rouw.” Ik heb altijd gebeden: „Heere, geef dat ik niet bitter word.” Er was alle reden voor. Wat ik anderen voorhoud, houd ik ook mijzelf voor: Heb maar verdriet, word niet bitter, zoek het midden tussen jezelf laten gaan en jezelf aanpakken, blijf geloven in God, in de kracht van Zijn Woord, in de komst van Zijn Koninkrijk, in de tijd die komt waarin alle tranen van de ogen worden afgewist. Als je die troost hebt, ontstaat er pas echt verdriet. Anders blijft er niets over dan kwijnen, bezwijken, verbitteren, verharden.” ## Christelijk pedagoog Vanuit die grondhouding wijdt Ter Horst zich met hart en ziel aan zijn werk als christelijk pedagoog. Dat het geloof de hoofdrol in zijn leven speelt, ligt aanvankelijk overigens allerminst voor de hand. Kerkelijk meelevend is het gezin waarin Wim ter Horst in 1929 wordt geboren namelijk niet. Dat verandert pas hij acht jaar is en zijn vader besluit voortaan naar de hervormde kerk in Borne te gaan. Zo komt ook zoontje Wim in aanraking met de Bijbel, die de rest van zijn levensloop en levenswijze zal bepalen, tot in de diepste dalen. Na zijn hbs-tijd gaat Wim ter Horst als chemisch analist aan de slag, maar al snel ontdekt hij dat mensen hem meer boeien dan moleculen. Hij gooit het roer om en leert hij voor onderwijzer. Hij geeft les op een lagere school, doceert het vak opvoedkunde aan de Hervormde Kweekschool in Amsterdam en werkt hij enkele jaren als orthopedagoog bij de Heldringstichting, een jeugdhulpinstelling in Zetten. Kort na zijn promotie aan de Radboud Universiteit Nijmegen in 1970 wordt Ter Horst hoogleraar klinische en orthopedagogiek aan de Rijksuniversiteit Leiden, tot hij in 1983 met emeritaat gaat. >„Wat de Heilige Geest doet, daar ga ik niet over, maar ouders moeten een voorbeeld zijn" ## Richting geven Ter Horst is zich er sterk van bewust dat hij over christelijk opvoeden spreekt in een postchristelijke samenleving. „We zijn te afstandelijk, te technisch, te beheersend geworden”, zegt hij in 1990 op een symposium. Secularisatie, technische ontwikkelingen, veranderende gezagsverhoudingen en toenemend materialisme vragen van ouders des te meer om „richting geven” – kernwoorden voor Ter Horst. Concreet betekent dit voor hem dat „de richting van de christelijke opvoeding van vandaag en morgen geen andere kan zijn dan die van de weg naar ‘Jeruzalem’, de weg van Jezus, Die de Weg is, de Waarheid en het Leven.” Daarbij benadert hij sterk dat richting geven vanuit het hart dient te gebeuren, sterker nog: zonder het ”leven” zegt de ”leer” die ouders hun kinderen voorhouden niets. „Wanneer geloofswaarheden voor- en nagezegd worden of van buiten worden geleerd, zonder dat er iets gebeurt aan de zinnen en het hart, werkt het averechts”, gelooft Ter Horst. Een uitspraak die hij graag herhaalt: „Alleen vuur kan vuur ontsteken.” :::inline_article 1::: ## Het hart Ouders dienen levende voorbeelden te zijn. „Dat is onder andere van belang bij de geloofsopvoeding. Geloof is geen zaak van het hart alleen, maar moet ook zintuiglijk waar te nemen zijn”, stelt hij in 1998 in een interview. „Als kinderen niet zien dat het geloof iets voor hun ouders betekent, mag je ménselijkerwijs gesproken niet verwachten dat het hun hart bereikt. Wat de Heilige Geest doet, daar ga ik niet over, maar ouders moeten een voorbeeld zijn.” En in 2010: „Het is niet genoeg als het geloof voor jou niet meer is dan een of andere liefhebberij. Kinderen voelen feilloos aan of iets je aan het hart gaat of niet. Daar hebben ze een speciale antenne voor. Als kinderen niet aan vader en moeder merken dat Bijbellezen, bidden en zingen iets met hen doen, zal het met hen evenmin snel iets doen.” Datzelfde geldt wat Ter Horst betreft voor leerkrachten. Als zij plichtmatig een stukje uit de kinderbijbel voorlezen en bidden, vormen ze in zijn ogen een gevaar voor de geestelijke gezondheid van kinderen. Hij pleit voor opvoeden met het hart en gaat daarbij uit van vijf taken, die hij presenteert aan de hand van een beeld. Ouders moeten als een schatbewaarder hun kinderen beschermen en koesteren; als een tuinman hen verzorgen, zodat ze opbloeien; als een herder hun leren gehoorzamen zodat ze geleid kunnen worden naar grazige weiden; als een gids hen voorgaan op allerlei terreinen –van het aanleren van woordjes tot een psalmversje–; als een priester hen inwijden en met hen bidden. In ”Wijs mij de weg!”, een van zijn bekendste boeken, werkt Ter Horst dit pedagogisch kwintet verder uit. Het model zal vervolgens de basis worden voor de pedagogiek op veel christelijke scholen. ## Praktijk In theorieën als zouden kinderen zichzelf moeten ontwikkelen, terwijl de onderwijzer hooguit de juiste materialen en leeromgeving faciliteert –zoals pedagogen als Maria Montessori voorstaan– gelooft Ter Horst duidelijk niet: „Een leerkracht kan niet niet-opvoeden, omdat hij altijd íéts overdraagt.” Een essay dat hij schrijft, krijgt de veelzeggende titel ”Onderwijzen is opvoeden”. Om de theorie over opvoeden (en liefhebben en troosten) daadwerkelijk in de praktijk te brengen, raadt hij aan altijd het onderscheid tussen hart, zinnen en ”ik” als houvast te hanteren. „Heeft een kind verdriet, ga dan na welk van de drie geraakt is. Gaat het om de zinnen, dan bied je afleiding en zeg je: Kop op, joh! Is een kind een beetje kapot van binnen, gaat het om het hárt, dan gebruik je niet te veel woorden, maar dan neem je het op schoot. Je vertelt misschien iets over jezelf of over de Bijbel. Is het in zijn ”ik” geraakt, dan heeft het tijd nodig om zichzelf te hervinden. Dat kan bijvoorbeeld bij een verhuizing het geval zijn. Probeer het wat extra warmte en geborgenheid te geven, opdat er weer perspectief kan ontstaan.” Het is afschuwelijk, zo licht Ter Horst toe, dat mensen vaak gekwetstheid van het hart verwarren met de zinnen. „Dáárdoor zeggen ze tegen een moeder die haar kind verloren is: „Je bent nog jong, je kunt nog wel tien kinderen krijgen.” Vervolgens begrijpen ze niet dat die vrouw zich afkeert. Zoiets is dodelijk.” ## Investeren van tijd ”Eerherstel van de liefde”, zo noemt Ter Horst een van de boeken die hij publiceert, en dat is precies wat hij beoogt. Als hij eens onderzoek doet naar de naslagwerken van wetenschappelijk opgeleide therapeuten, valt hem iets op: het woord ”liefde” komt hij nergens tegen. Terwijl dat naar zijn mening de basis vormt voor zowel de hulpverlening als de pedagogiek: „Een liefdevol oog maakt dat er anders wordt teruggekeken dan met een gewoon oog. Het ziet ook beter. De liefde maakt helderziend, niet blind. Als we dat beseffen, hebben we een van de belangrijkste geheimen te pakken van de kunst van het liefhebben.” Die liefde impliceert een hechte band tussen kind en ouder, en zelfs tussen kind en onderwijzer. „Want waarom zouden leerlingen innerlijk écht iets aannemen van een leerkracht met wie ze innerlijk niet écht iets hebben?” Daarnaast betekent liefhebben onvermijdelijk het investeren van tijd, vindt Ter Horst. Bekend is het voorbeeld waarbij hij aan ouders vraagt of ze eigenlijk wel in hun kind investeren. Als die vader en moeder verontwaardigd antwoorden dat ze álles voor hun kind over hebben, informeert Ter Horst wanneer ze voor het laatst tijd met het kind doorgebracht hebben. Dan valt het gesprek stil. In een van zijn boeken schrijft de pedagoog dan ook: „Liefde is niet alleen een goed gevoel, maar ook energie. Ook daarvan moet een overschot zijn, wil er van een goede opvoeding iets terechtkomen. Vaak is dat een kwestie van prioriteiten, want het gebeurt nog weleens dat opvoeders zo bezig zijn met van alles en nog wat, dat hun kinderen de sluitpost van de energierekening vormen.” ## Mystiek Als Ter Horst in 2018 is heengegaan, concludeert het Reformatorisch Dagblad: „De gereformeerde gezindte stond enigszins ambivalent ten opzichte van de werken van Ter Horst. „Hij beweegt zich niet binnen de gereformeerde traditie”, en een boek van hem bevat „iets vaags, iets algemeen mystieks”, zo luidde soms de kritiek. Aan de andere kant maakten en maken de christelijke pabo’s in Ede (CHE) en Gouda (Driestar) veelvuldig gebruik van Ter Horsts opvoedkundige werken, die een aanzet waren voor de grondlegging van een christelijke pedagogiek. De CHE stelde in 2008 zelfs de Wim ter Horst-scriptieprijs in voor vierdejaars.” Bijna twee decennia eerder heeft J.A. Kole in een bespreking van Ter Horsts werk al vastgesteld: „Maar zonder reserve wordt er gewezen op de kern van de christelijke opvoeding: Jezus is de Weg, de Waarheid en het Leven.” :::kader 1:::

Wim ter Horst, pedagoog van de liefde

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege
op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Wim ter Horst, pedagoog van de liefde

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Impressie van Terdege
op Instagram