Wandelen in de tuinen van P.C. Hooft

Wie een bezoekje brengt aan het Muiderslot, kan er nauwelijks omheen. Tegenover de hoofdingang bevinden zich de nutstuinen, verdeeld in een kruidentuin en een moestuin. De Kruidhof en de Warmoeshof, zoals ze heten, zijn zo veel mogelijk teruggebracht in de staat waarin ze volgens kenners in de zeventiende eeuw moeten zijn geweest. Ze zijn bereikbaar via een schaduwrijke loofgang, overgroeid door beukentakken. Links is de Kruidhof, rechts de Warmoeshof, met voornamelijk groenteplanten. Tafelfruit wordt achter de nutstuinen gekweekt, aan leirekken en in de luwte van hagen en vestingwallen. Daar bevindt zich ook een kasje en een plek voor het opkweken van plantjes. Henk Boers (67) is hortulanus, Latijn voor tuinbaas. Hij wacht zijn bezoek op in de Warmoeshof. De felle zon dwingt ons een schaduwrijk plekje op te zoeken, achter de hoge beukenhagen. De groentetuin bevat veel vergeten groenten. Om verzekerd te zijn van voldoende voorraad, afwisseling en kwaliteit was het in vroeger tijden nodig om zelf groenten te verbouwen. Boers: „Amsterdam was met de vervoersmiddelen van toen nog best ver weg en bovendien bij bepaalde weersomstandigheden soms dagenlang niet bereikbaar.” Ook in de tijd van Hooft waren bijzondere gewassen welkom. Kardoen, artisjok, rabarber en asperge werden als luxe groenten gezien en meestal onder aardewerk potten gebleekt. Vanwege de vruchtwisseling, het per jaar wisselen van de gewassen van plantbed, is de zogenaamde Warmoeshof in vier kwartieren opgedeeld: kool, blad- en warmoes, wortel en gemengd. Zelfs de maten zijn zeventiende-eeuws. „We werken met een lokale meeteenheid, de Amsterdamse voet. Die is om precies te zijn 28,3 centimeter. De ruimte tussen de perken bedraagt 2 voet. De plantenbedden zijn zelf 3 voet breed. Dat is allemaal net genoeg om met één mensenvoet in het bed de nodige werkzaamheden te kunnen verrichten.” De tuin bevat natuurlijk ook groentes die nu nog als alledaags worden ervaren. Echt geoogst wordt er niet. „We hebben één keer zo veel bonen gehad, dat we een deel naar de voedselbank hebben gebracht. Dat is alweer jaren geleden. Gewoonlijk wordt de opbrengst deels getoond in het kasteel. Daarnaast proberen we de groeicyclus helemaal te laten zien. Als je asperge laat doorgroeien, komen er mooie bloemen aan. Dat geldt ook voor sla. Als die doorschiet, kan de plant wel een meter hoog worden en in bloei raken. Dat weten veel mensen niet. Sommige soorten staan hier wel tot aan de winter. Alleen aardappels tref je hier niet. Die waren in de tijd van Hooft nog vrij onbekend en zeker nog niet in gebruik als volksvoedsel.” ## Eeuwenoud boek Boers kan het weten. Al vele jaren waakt hij over de rijke collectie in de tuinen van het Muiderslot, waaraan hij contractueel anderhalve dag per week verbonden is. Een andere dag is hij actief in het buitenmuseum van Hofwijck in Voorburg. „Maar in de praktijk ben ik hier in de zomermaanden vrijwel elke middag te vinden. Ik zit niet in de grond te wroeten en ik snoei geen bomen of hagen; daar worden specialisten voor ingehuurd. Onder anderen een erfgoedhovenier en een historisch fruitspecialist houden zich bezig met de hagen, het onderhouden van de fruitbomen en speciale werkzaamheden. Het fijne hovenierswerk is voor een groep tuinvrijwilligers, onze warmoezeniers.” Dat wil niet zeggen dat Boers veel van dat soort werk niet aankan. Ooit volgde hij de lagere technische school, daarna de middelbare landbouwschool en vervolgens de tuinbouwschool. Glimlachend: „Ik ben dyslectisch. Dat werd in mijn jeugd als dom gekwalificeerd.” Uiteindelijk belandde hij via het vwo op de universiteit, waar hij kunstgeschiedenis studeerde. „Het voordeel van die omweg is dat ik kennis van de cultuurhistorie combineer met die van bloemen en planten.” Inmiddels is hij al vier decennia verbonden aan het Muiderslot. Als hortulanus gaf hij de belangrijkste veranderingen in de tuinen vorm. Het kasteel, dat rond 1285 op een eiland in de monding van de Vecht is gebouwd, had ooit een voorburcht met dienstwoningen en een boerderij. Deze ”buitenhof” werd rond 1600 gesloopt en later zijn er op die plek tuinen aangelegd. Na verloop van tijd kwamen er rond het kasteel aarden verdedigingswallen met kazematten. :::photo_gallery 1::: In 1955 werden, tijdens een van de kasteelrestauraties, de Kruidhof en de boomgaard van P.C. Hooft gereconstrueerd en ingepast binnen de originele terreinafmetingen, die vrijkwamen na de sloop van de kazematten. „De in 1955 aangelegde Kruidhof was echter niet opgezet in vroeg-zeventiende-eeuwse stijl. Hij was meer een verzameling van meerdere tuinstijlen, verdeeld over verschillende historische periodes. We weten dankzij een handleiding uit die tijd ongeveer hoe de Kruidhof eruitzag. Daarnaast beschikken we over brieven en afbeeldingen. Een exact ontwerp ontbreekt.” Uit zijn tas diept de hortulanus een eeuwenoud boek op, het handboek ”Den Nederlandtsen Hovenier”. De eerste druk dateert uit 1669. „Er staat een voorwoord van Constantijn Huygens in. Het is nog steeds te koop, een mooi exemplaar kost 1200 euro. Ik heb een enigszins aftandse versie, ooit voor 250 euro aangeschaft. Voor de liefhebbers: het boek is gedigitaliseerd; de inhoud is op internet te vinden.” In 1996 krijgt Boers de kans om de groentetuin volgens een historisch concept in te richten. „Toen verdween de parkeerplaats en kwam er ruimte voor de Warmoeshof.” Deze hof is de eerste reconstructie in Nederland van een Hollandse formele groentetuin: kleinschalig, met een strakke, symmetrische indeling, een klassieke lengte- en breedteverhouding en ingedeeld naar verschillende soorten (vergeten) groenten. ## Scheurbuik We wandelen naar de Kruidhof. Dankzij de inspanningen van Boers ziet die er al sinds 1982 uit zoals in de tijd van P.C. Hooft (1581-1647). In het midden van de kruidentuin is een zogenaamde drie-etagelinde geplaatst. Die voorziet in medicinale lindebloesem en een zitplek in de schaduw. Eronder zijn bankjes geplaatst, waar bezoekers dankbaar gebruik van maken. Rondom de zitplaatsen zijn nog enkele stukjes gras. Die waren aanvankelijk veel groter. „Heel raar. Je vraagt je natuurlijk af: wat moet je nu met gras als je rondom in de weilanden zit?” Het overgebleven grasperk vormt, samen met de drie-etagelinde, een rustpunt in het midden van de Kruidhof. Boers heeft een en ander aangepast en de kruidentuin ingedeeld in afdelingen met geneeskrachtige kruiden, keukenkruiden, verfkruiden en sierplanten. „In de zeventiende eeuw begon men zeldzame siergewassen te verzamelen. Als statussymbool. Hierdoor staan ze niet in oogstbare veldjes bij elkaar, maar in verhoogde bedden. Met flink wat ruimte eromheen, zodat mensen de plant optimaal konden bewonderen.” Boers toont een niet-alledaags gewas: zwartmoeskervel. „Een plant met veel vitamine C, afkomstig van Texel. Hij werd gebruikt op schepen, als middel tegen scheurbuik.” Er pal tegenover staat een eendagsbloem. Die komt uit het oosten van de Verenigde Staten en werd rond 1590 naar Nederland. Verderop bevinden zich een dadelpruim en een mispel. De tuinen worden omringd door hoge beukenhagen, waardoor ze van buitenaf niet goed zichtbaar zijn. Boers glimlacht. „In het verleden is verschillende malen gevraagd of ik die hagen niet wat lager kon laten snoeien, voor het zicht van de bezoekers. Maar historisch gezien horen ze zo te zijn. De tuinen zijn bedoeld als tuinkamers, met hagen als muren. Die hagen hielden in het verleden ook de zoute winden vanaf de Zuiderzee tegen.” ## Pruimen Boers streeft naar een zo zuiver mogelijk beeld van de zeventiende-eeuwse tuincultuur. „De tuinkas is te modern voor een zeventiende-eeuwse tuin. We gebruiken die om planten te kweken en om de bezoekers te laten zien welke tropische gewassen in de zeventiende eeuw werden ingevoerd en gegeten. Maar hij hoort niet echt bij tuinen van toen.” De teelten zijn biologisch-dynamisch. „Dat betekent dat we rekening houden met maan- en planetenstanden. Dat lijkt nieuwer dan het is. De boeren en de tuinmannen en -vrouwen van weleer deden dat al, op grond van ervaring en gevoel.” Het doel van de tuinen is het in stand houden van levend cultuurerfgoed en het doorgeven van informatie aan de komende generaties. In de toekomst wordt het genenmateriaal van oude sier- en nutgewassen mogelijk gebruikt bij de teelt van moderne cultuurgewassen. Ten noorden van het kasteel bevindt zich een historische boomgaard. Die staat vol met pruimenbomen; maar liefst 75 stuks, verdeeld over vijftien oude soorten. Recent is ontdekt dat er toch nog twee pruimenbomen niet voldoen aan de zeventiende-eeuwse eisen. „Die gaan er alsnog uit.” ****

Wandelen in de tuinen van P.C. Hooft

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege
op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Wandelen in de tuinen van P.C. Hooft

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Impressie van Terdege
op Instagram