Maria Montessori: Bediend worden beperkt je in je onafhankelijkheid

Haar visie past bij haar karakter. Het trekken van een eigen spoor kenmerkt Maria Montessori. Dat deze jonge Italiaanse in 1896 arts wordt, is op zich al opzienbarend. Niet dat ze er geen capaciteiten voor heeft. Exacte vakken boeien haar al vroeg, ze is nog maar twaalf als ze als enige meisje naar een technische school gaat. Maar haar ouders zouden haar veel liever voor de klas zien staan. En: een méísje dat medicijnen gaat studeren, dat is zo ongebruikelijk dat de paus eraan te pas moeten komen voordat ze aan de universiteit toegelaten wordt. Veelzeggend dus, dat Maria toch een van de allereerste vrouwelijke artsen van Italië wordt: zij zet haar wil door. Die eigenzinnigheid zal haar verdere levensweg typeren. En haar ideeën over opvoeding en onderwijs. Slechts twee jaar na haar afstuderen is ze al directrice van een instituut dat mensen opleidt om kinderen met een verstandelijke handicap les te geven. Juist die kinderen hebben in de achterliggende twee jaren Maria’s hart gestolen, toen ze met hen werkte in een ziekenhuis in Rome. De kleintjes, vaak met een enorme achterstand, blijken hun zicht, gehoor, reuk- en tastzin sterk te kunnen ontwikkelen, als Maria Montessori met hen aan de slag gaat. Zij laat zich daarbij inspireren door methoden van twee Franse arts-pedagogen en is enthousiast over de resultaten die ze boekt. De pers signaleert het ook en noemt haar „een vrouw die de idioot en krankzinnige leerde lezen en schrijven.” ## Kinderbewaarplaats Een bijzonder moment in de loopbaan van Maria Montessori is het ontstaan van haar Huis der Kinderen, het Casa deï Bambini, in 1907. Een jaar eerder is haar gevraagd een „bewaarplaats” in te richten voor jonge arbeiderskinderen die de straat onveilig maken en –erger nog– wooncomplexen vernielen. Dergelijke initiatieven zie je vaker in deze dagen, ze passen in de beschavings- en opvoedingscampagne voor arbeidersgezinnen. Maar Montessori grijpt de gelegenheid aan om iets heel bijzonders van de kinderopvang te maken. Haar biograaf Marjan Schwegman zal decennia later in een lezing uitleggen: „Haar midden in Talamo's appartementencomplex gesitueerde Casa dei Bambini was als het ware een vrije ruimte die zich tussen het ouderlijke huis en de buitenwereld bevond (…) een plaats waar kinderen voorbereid werden op een leven in de gemeenschap, zonder dat hun eigen, unieke ziel het risico liep verminkt te worden door de cultuur van de volwassenen. (…) In Montessori’s ogen waren kinderen weliswaar verbazingwekkend krachtige wezens, omdat zij tot eindeloze groei in staat waren, maar ze waren tezelfdertijd verschrikkelijk kwetsbaar, omdat zij in hun zucht naar ontwikkeling alle externe impulsen als een spons absorbeerden. Vandaar dat die externe impulsen zorgvuldig moesten worden gereguleerd, en dat was precies wat er in het Huis der Kinderen gebeurde. (….) Montessori schiep daar een gecontroleerde omgeving, die het kind stimuleerde om zichzelf te ontwikkelen. (…) Tafels, stoelen, strijkplanken, wastafels met lampetkannen, gereedschap, alles was op maat van kinderen gesneden. In wezen was de Casa een op kinderschaal ontworpen nabootsing van de wereld der volwassenen. Het enige verschil was dat volwassenen er niet de hoofdrol vervulden, maar kinderen. Immers, de leidster had een teruggetrokken rol (…).” Kortom: volwassenen zijn in de ogen van Montessori wel verantwoordelijk voor de juiste omgeving, maar spelen verder slechts een beperkte rol bij het leren en werken van kinderen. De omgeving dient het kind te leren wat er te leren valt, het moet geen volwassene zijn die hem van alles bijbrengt, want: „In werkelijkheid is hij die wordt bediend beperkt in zijn onafhankelijkheid.” ## Nieuwsgierig Haar visie legt Montessori vast in haar beroemdste boek, ”De methode. De ontdekking van het kind”, dat ze in 1909 publiceert. Een paar kenmerken van haar manier van onderwijzen: Het kind staat in het middelpunt, niet het schoolsysteem; Kinderen zijn nieuwsgierig genoeg om zelf dingen te gaan ontdekken; Leerlingen bepalen zelf wanneer zij welke opdracht maken, en dat zonder druk van cijfers; Kinderen van dezelfde leeftijd hebben een verschillend leer- en intelligentieniveau, aangezien hun ontwikkeling afhankelijk is van achtergrond, talent en belangstelling; Kinderen moeten niet beziggehouden worden, maar zichzelf bezighouden; Zowel de omgeving als de materialen die ze tot hun beschikking hebben, moeten hen uitdagen zich te ontwikkelen. Die materialen worden een project op zich. Montessori ontwikkelt ze zelf. Ze moeten natuurlijk zijn, stimuleren om mee aan het werk te gaan, alle vijf de zintuigen prikkelen en zodanig in elkaar zitten dat kinderen zelf kunnen ontdekken wanneer ze een fout maken. Dit materiaal wordt een begrip en zal honderd jaar later nog steeds verkocht worden, al kan het dan inmiddels ook van kunststof zijn… Met poppen spelen is er trouwens niet bij, als het aan het Montessori ligt, en verhaaltjes vertellen of versjes leren evenmin. Dat belemmert kinderen alleen maar om later zakelijk in het leven te staan. ## Beroemd De ideeën van Maria Montessori gaan als een lopend vuurtje de wereld over. Op een congres in Londen wordt ze ontvangen door ”Queen Victoria herself”. In 1913 en 1915 reist ze naar Amerika, waar ze haar montessorimethode zelfs mag presenteren op de Panama Pacific International Exposition. Behalve tal van andere wereldwonderen zien duizenden bezoekers daar dertig kleine jongens en meisjes achter het glas zitten, waar ze geconcentreerd aan het werk zijn. Nieuw is niet alleen het materiaal dat ze gebruiken – cilinders bijvoorbeeld, roze blokken en letters van schuurpapier. Ook het feit dat de kinderen niet in schoolbankjes zitten, maar aan losse tafeltjes werken óf gewoon zittend en liggend op de grond, is opvallend. Anno 2025 telt Nederland nog steeds zo’n 160 montessorischolen en tal van kinderdagverblijven die Casa dei Bambini heten. Maar haar invloed op ons onderwijs reikt veel verder, stelde drs. E. Blauwendraat in 1999 al in een artikel in het Reformatorisch Dagblad. „In de doelstelling van de Wet op het primair onderwijs zijn haar ideeën duidelijk aanwijsbaar. Dat betekent dat zij in het hele basisonderwijs haar sporen heeft nagelaten, met name waar het ideeën betreft zoals ononderbroken ontwikkeling en individualisering. En alle basisscholen gebruiken wel montessori-leermiddelen en -werkwijzen, vooral in de onderbouw.” ## Zoon Mario Maria Montessori mag dan grote invloed hebben op de ontwikkeling van talloze kinderen, haar eigen zoon voedt ze niet zelf op. De kleine Mario –geboren uit een buitenechtelijke relatie met een collega– staat ze meteen na zijn geboorte in 1898 af. Toch worden Maria en hij vanaf zijn vijftiende onafscheidelijk. En dat, terwijl Maria hem ”mijn neef” of ”mijn aangenomen zoon” blijft noemen. Pas na haar dood blijkt uit haar testament officieel dat Mario Maria’s kind is, maar niets heeft hem ervan weerhouden om jarenlang als haar zaakwaarnemer, steun en toeverlaat op te treden. Biograaf Schwegman schrijft dan ook: „De relatie Maria-Mario is de meest raadselachtige en paradoxale in Maria Montessori’s levensgeschiedenis.” Maria en Mario zullen uiteindelijk in Nederland belanden. De Spaanse burgeroorlog verdrijft hen uit Barcelona, waar ze op dat moment wonen. Het hoofdkwartier van de Montessoribeweging is dan al in Nederland gevestigd. In Laren gaat de eerste Nederlandse Montessorischool open. Gedurende de Tweede Wereldoorlog verblijven moeder en zoon in India, maar daarna keren ze terug en als Maria in 1952 sterft, wordt ze in Noordwijk begraven. Hoewel Montessori’s moeder rooms-katholiek was, neemt zij zelf afstand van het christelijk geloof, om de theosofie aan te hangen, het idee dat alle religies en filosofieën in wezen één zijn. Via die theosofie laat ze zich ook beïnvloeden door de zenfilosofie. Als ze wat ouder wordt, trekt ze zich een paar keer terug in een klooster en gaat ze godsdienstonderwijs geven, maar van zonde en schuld wil ze evenmin weten als van het gezag van de paus, en algauw wendt ze zich toch weer tot de theosofie. Haar Huis der Kinderen beschouwt ze volgens haar biograaf maar liefst als „een incarnatie van het plan van de Schepper”. Prof. dr. J.H. Gunning –theoloog, onderwijsman en tijdgenoot van Montessori– stelde: „Wij willen ons door Montessori wel laten leiden, maar niet om de tuin laten leiden. Op haar eigen gebied, waar zij meester is op alle wapens, dat van de intellectuele ontwikkeling, voor zover die uitgaat van en verbonden is aan zintuiglijke waarneming, gaan wij gaarne met haar mee. Maar aangekomen aan de grenzen van het wonderland der kinderlijke fantasie, nemen wij afscheid.” Het geven van een christelijke opvoeding en christelijk onderwijs naar de maatstaven van Montessori kan lastig worden, omdat volgens haar methode de belangstelling van het kind het uitgangspunt is. Het is tenslotte niet gezegd dat de belangstelling van een kind uitgaat naar de Bijbel… :::kader 1:::

Maria Montessori: Bediend worden beperkt je in je onafhankelijkheid

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege
op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Maria Montessori: Bediend worden beperkt je in je onafhankelijkheid

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Impressie van Terdege
op Instagram