„Een kind voelt zich gewaardeerd als het thuis moet meehelpen”

Opvoeden, dat leer je in de praktijk. Ook als het gaat om de klusjes thuis. Dat besefte ik nadat ik me al maanden had geërgerd aan onze kleine oudpapierbak. Veel te vaak liepen we op en neer naar de gemeentelijke papiercontainer op straat. „Laten we een grotere bak kopen”, stelde ik voor. „Die raakt ook vol”, zei manlief grijnzend. En toen bedacht hij dat het oud papier wel het dagelijkse werkje van de jongens kon worden.

Ze hadden amper de leeftijd van de kleuterschool, dus de alarmbellen gingen af in mijn hoofd. Zou het niet te zwaar zijn en te groot? Zou het in de wintermaanden niet te koud zijn en te donker buiten? Maar zij trokken hun laarzen al aan en renden juichend naar buiten, terwijl een stapel folders uit hun handen viel. Schaterend zagen ze hoe de wind die folders mee wilde nemen. Bijna had ik ze die pret ontnomen. Bijna had ik ze niet de kans gegund om te leren om in weer en wind hun taak te doen.

Signaal

„Als je een kind geen eigen taken laat uitvoeren, dan ontneem je kinderen iets belangrijks”, zegt Jolanda Lurkin, die gezinsbehandelaar is. Ze werkt bij Distinto, een christelijke organisatie voor jeugdhulpverlening in Barendrecht. „Als je een kind vraagt om iets in huis te doen, geef je daarmee een belangrijk signaal af. Eigenlijk zeg je dan: „Ik vind het fijn dat jij mij helpt. Jij hoort erbij, ik heb je nodig.” En dat is een belangrijke boodschap voor een kind. Daardoor voelt een kind zich gezien en gewaardeerd. Vraag je aan een kind nooit om te helpen, dan geef je in feite de omgekeerde boodschap mee: „Ik kan het zelf beter, jouw hulp heb ik niet nodig.””

Het is verrassend om te ontdekken hoeveel vaardigheden een kind kan leren als het simpelweg een taak toegewezen krijgt. „Eigenlijk weerspiegelen taken het leven in de grote maatschappij”, zegt Lurkin. „Kinderen ontdekken erdoor dat er werk verzet moet worden om het huishouden draaiend te houden. Ze leren er ook van om ergens verantwoordelijk voor te zijn. Ze oefenen met behulpzaamheid en samenwerking. Maar ook met discipline en doorzettingsvermogen. Ook al vind je iets niet leuk om te doen, het is toch nodig.”

Frustraties

Wie nieuwe taken uitvoert, krijgt ongetwijfeld te maken met emoties. Met blijde emoties als iets lukt, met frustratie als je merkt dat iets moeilijk is. Je voelt boosheid opkomen of wilt juist de handdoek in de ring gooien. „Gun kinderen dat ze door deze emoties heengaan”, benadrukt Lurkin. „Door emoties weg te houden bij een kind, leer je het kind niets. Door een kind de kans te geven om deze emoties te ervaren, leren ze ook hoe ze hiermee om kunnen gaan. Een kind mag ervaren dat er sterke emoties zijn in het leven. Het is juist goed dat dit al in de kindertijd gebeurt, want dan ben jij erbij om het kind te helpen.”             Lurkin maakt zich zorgen over het feit dat kinderen en jongeren in onze maatschappij nog maar weinig leren om met frustraties om te gaan. „Het leven wordt zo mooi voorgespiegeld in de opvoeding en op sociale media. Maar voor de psychische gezondheid van jongeren is het heel goed om al jong met moeilijkheden te leren omgaan. Het is belangrijk om dat stukje realiteit mee te krijgen in de opvoeding. Als een kind helpende begeleiding krijgt bij die emoties, kan het veel leren.”

Lurkin pleit er daarom voor om emoties bij je kind altijd de ruimte te geven. „Benoem ze en geef aan dat een kind gerust even boos of teleurgesteld mag zijn. Zelfs als deze emoties zorgen voor een woedeaanval. Dat mag nog bij jonge kinderen. Tegen mijn puberkinderen zeg ik ook: „Baal maar even van die onvoldoende.” Als het nodig is, help je een kind daarna weer om rustig te worden. Soms zeg je letterlijk dat het nu tijd is om te stoppen met de boze bui. Zo sluit je de emotie weer af.”

Parentificatie

In de praktijk van haar werk merkt Lurkin dat oude pijn bij een opvoeder er soms voor kan zorgen dat kinderen geen ruimte krijgen om te oefenen met taken in huis. „Dat zie je bijvoorbeeld bij een opvoeder die zelf als kind veel moest doen en dat als zwaar ervaren heeft. Als tegenreactie kan diegene zeggen: mijn kinderen hoeven niets te doen thuis. Uiteindelijk is dat geen helpende reactie voor kinderen. Ze krijgen geen kans om bepaalde belangrijke lessen te leren.”

Aan de andere kant haast Lurkin zich te zeggen dat het soms nodig is om taken bewust weg te houden bij kinderen. „Als een kind al veel meetorst in het leven, kan het beter zijn om het meehelpen uit te stellen. In kwetsbare gezinssituaties ben ik altijd extra scherp op dit punt. In eenoudergezinnen of in gezinnen met psychische problematiek of een chronische ziekte kan er zomaar parentificatie optreden. Dan gaat een kind de rol van de ouders overnemen. Dan lijkt het heerlijk als een kind veel taken oppakt, maar het is heel ongezond. Beter is het als in bredere kring, bijvoorbeeld vanuit de kerkelijke gemeente, huishoudelijke taken worden opgepakt, zodat het kind nog zo veel mogelijk kind kan zijn.”

Gazon

Wie een verantwoordelijkheid overdraagt aan een kind, neemt een zeker risico. Je geeft iets uit handen en moet maar zien wat ervan komt. Dat ontdekte ook Stephen Covey, auteur van het bekende boek ”De zeven eigenschappen van effectief leiderschap”. Daarin beschrijft hij een opvoedsituatie met zijn zevenjarige zoon. Hij geeft de jongen de taak om het gras rond het huis te onderhouden. Covey legt duidelijk uit wat hij verwacht: dat het gras schoon blijft en zo nodig gemaaid wordt. „Jij doet het en ik vertrouw erop”, zegt hij. „En als je mijn hulp nodig hebt, dan moet je dat zeggen.”

De taak lijkt helder, de boodschap is duidelijk overgebracht. En toch gebeurt er niets. De tijd verstrijkt en het gras wordt langer en slordiger, maar de jongen komt niet in actie. Toch wil Covey er niet naar vragen, want hij heeft expliciet de verantwoordelijkheid overgedragen. Uiteindelijk besluit hij toch om de afspraak te breken. „Hoe gaat het met het gazon?” vraagt hij zijn zoon. Die barst even later in tranen uit. „Het is zo moeilijk!” „Maar je hebt niets gedaan”, werpt Covey tegen. Precies daar blijkt de angel te zitten. Zoon heeft er geen idee van waar te beginnen. Hij overziet de taak nog niet.

Loslaten

„Geef je een kind een taak die te moeilijk is, dan zul je onnodig veel frustratie merken”, zegt Lurkin. „Belangrijk is dan dat je niet in het oordeel schiet. Breek de situatie niet, maar buig liever mee. Vraag eens wat het kind nodig heeft zodat de taak wel kan lukken. Sommige kinderen hebben meer aansturing of een duidelijkere omschrijving nodig. En misschien past een bepaalde taak echt niet bij je kind. Daarom kun je een kind bij huishoudelijke taken ook laten kiezen uit twee taken. Dan leg je meteen een stukje zelfregie bij hem of haar neer.”

Hoe ouder een kind wordt, hoe meer je die zelfregie uitbesteedt, weet Lurkin als moeder van drie pubers. „Een opgroeiend kind heeft ruimte nodig om te oefenen met zelfstandigheid. Als volwassene zie je erop toe dat de taak echt uitgevoerd wordt, maar waak je ervoor om te zeggen: je moet het op deze manier of op dat moment doen. Dat moet je durven loslaten. Je primaire reactie is om er dicht op te gaan zitten, maar verstandiger is het om vooraf aan te geven dat de taak deze week moet gebeuren. Dan kun je achteraf een compliment geven voor de eigen manier waarop je kind het deed. We voeden kinderen op naar de volwassenheid. De rol van jou als opvoeder begint heel groot, maar wordt steeds kleiner. Dat moet je als ouder ook accepteren.”

Zo bouw je verantwoordelijkheid op

Jolanda Lurkin legt uit wat passend is bij de verschillende ontwikkelingsfasen:

Peuter

Je pakt de taak samen op. Je geeft je kind een stofdoek in handen als jij in huis bezig bent, of stimuleert het kind om samen met jou het speelgoed op te ruimen.

Kleuter

Meehelpen is leuk en fijn, is de boodschap in deze fase. Je kleuter zoekt de sokken bij elkaar in het schone wasgoed en legt het bestek op tafel. Op het aanrecht mag je kind de groenten wassen: spelen en helpen vallen samen.

Schoolkind

Je kind wordt verantwoordelijk voor afgebakende taken. Die taken mogen frustratie met zich meebrengen. Onkruid weghalen vraagt doorzettingsvermogen, de tas met wat boodschappen moet je helemaal naar huis dragen en bij het opvouwen van de handdoeken heb je geduld en precisie nodig. Daar mag een kind van leren.

Vroege puberteit

Tieners moeten leren om trouw te zijn in hun taken. Ze moeten een opdracht leren onthouden en bij het uitvoeren komt het aan op hun zelfdiscipline. Je geeft een kind in deze fase meer zelfregie, bijvoorbeeld door mee te laten denken over welke taken je overdraagt.

Jongvolwassenheid

Taken op deze leeftijd gaan over zelfzorg en over zelfstandigheid in het huishouden. Je kunt je kind de eigen was laten sorteren en vragen om ook eens te koken. Stofzuigen, auto wassen, prullenbakken legen: het hoort er allemaal bij.

Welke taken geef je je kind?

We vroegen het op sociale media. Een greep uit de reacties:

@henrieke_aarnoutse: Vanaf een jaar of zeven hebbben ze een vaste taak, zoals tafel afruimen en de vaatwasser in- en uitruimen.

@atelier.clayn: Onze dochter (3) vindt het leuk om mee te helpen: was ophangen, helpen klussen enz. Hoe meer verantwoordelijkheid ze voelt, hoe serieuzer ze het oppakt.

@s.h.e._winks: Onder het mom „Ik ben jullie moeder en niet jullie hulpje in de huishouding” proberen we het samen op te pakken. Iedereen helpt mee.

@wendybollekort: Bij ons draaien ze al een poosje mee. Ook omdat ik vaak tot vijf uur werk.

@carlinevanderJagt: Ons zoontje van vier houdt in de gaten of we lege flessen hebben, zodat we die in kunnen leveren.

@liesbethvanaalst326: Ik ben van mening dat kinderen ook echt kind mogen zijn! Laat ze lekker buiten spelen.

@petra.jacobse: Gewoontevorming, zoals vieze kleren in de wasmand doen en spullen opruimen, begint al voordat ze twee jaar zijn. @marijevanliere: Ook zonder beloning. Ze moeten leren dat je niet overal iets voor terugkrijgt.

@mariannesinkevanmanen: In de vakantie moeten ze alle drie (12, 11 en 7) een keer koken. Jong geleerd, oud gedaan.

Dit artikel verscheen in Terdege (nr. 10, 11 februari 2025). Een los nummer is te bestellen in onze shop.

beeld: Marthe Kok-Roukens en Getty Images