Bidden: een psychische behoefte?

Ik blader af en toe in een niet-christelijk blad. Dat helpt mij om onze wereld en niet-gelovige mensen beter te begrijpen. Ik las een keer in een damesblad een tip van een lezeres voor mensen die slecht slapen vanwege hun zorgen. Ze schreef het volgende: „Als ik het moeilijk heb, val ik als ik naar bed ga slecht in slaap. Sinds een aantal jaren doe ik dan het volgende. Ik heb een kistje op mijn nachtkastje gezet. Ik ga op de rand van mijn bed zitten, pak het kistje en doe het open. Vervolgens fluister ik voor mijzelf wat mij allemaal zwaar valt. Eén voor één doe ik dan denkbeeldig al mijn zorgen in dit kistje. Ik doe het deksel dicht en ga slapen. Als ik dan toch ga piekeren, zeg ik tegen mijzelf: niet doen, want je hebt je zorgen in het kistje gelegd. Echt, dat helpt! Zet een kistje bij je bed en doe er elke avond al je piekerpunten in!”

Dit is interessant. Weet u wat hier gebeurt? Deze vrouw geeft een niet-gelovige versie van bidden voor het slapengaan. Als we gaan slapen hebben we, meer dan overdag als we druk bezig zijn, de neiging te gaan piekeren en dus wakker te liggen. Gelovige mensen bidden tot God en leggen dan de dank voor de dag en al hun zorgen en noden in Zijn handen. Als ze dan toch piekeren, fluisteren ze misschien tegen zichzelf: „Stop daarmee, de Heere weet alles al, Hij weet wat ik nodig heb.” Wat die vrouw uit het blad doet, is seculier bidden: haar angsten en zorgen in een kistje stoppen. Wat leren we hiervan?

Rituelen zonder God

Ongelovige mensen kunnen niet zonder de rituelen die het christelijk geloof biedt. Alleen bedenken zij dan rituelen zonder God. Dat doen ze bij alle hoogte- en dieptepunten van het leven: geboortes, huwelijken, begrafenissen. Rituelen zijn terugkerende handelingen met een symbolische betekenis, zoals het halfstok hangen van de vlag op 4 mei en het in top hijsen van de vlag op 5 mei. Rituelen bieden een kanaal voor persoonlijke en of gezamenlijke gevoelens. Ongelovigen geven elkaar niet de tip om het ritueel van bidden voor het slapengaan uit te voeren. Zij komen bijvoorbeeld met de tip om je zorgen dan in een kistje te stoppen. Eén vrouw heeft haar persoonlijke ritueel met anderen gedeeld. Wie weet hebben verschillende lezeressen het overgenomen en er ook baat bij. De ‘truc’ werkt.

We kunnen het ook omdraaien, en dat is best een beetje angstig. Als ongelovigen hun zorgen denkbeeldig in een kistje stoppen, is het bidden dat wij doen dan eigenlijk niet hetzelfde? Denkbeeldig geven wij onze zorgen uit handen. Wij zeggen dan dat God ons hoort en dat Hij er raad mee weet. Het effect is psychologisch hetzelfde als bij het ritueel met het kistje. We denken er niet meer aan en gaan slapen. En dan komt het angstige: is bidden tot God dan niet ook een verzonnen ritueel omdat we er psychisch behoefte aan hebben? Is bidden ook een trucje om te ontspannen?

Door dit soort vragen hebben mensen hun geloof verloren. Geloven heet dan: vormgeven aan je psychologische behoeften. En dat kun je op veel manieren doen. Dus is het christelijk geloof niet per se nodig. Je kunt ook op een andere manier rustig inslapen. Dat hoeft niet door te bidden. Als een kind gestorven is, zeggen gelovige ouders dat ze hopen dat het kind in de hemel is en ongelovige ouders dat het een sterretje aan het firmament geworden is. Ze hebben dezelfde psychische behoefte: ze hopen dat hun kindje ergens voortleeft. Mensen die naar de kerk gaan met oud- en nieuwjaar hebben de psychische behoefte om dank en onzekerheid in Gods handen te leggen. Oude en nieuwe heidenen knallen hun onzekerheid weg. Dat kan ook. Als je alles door een psychologische bril bekijkt, is er ook geen onderscheid te maken tussen de verschillende godsdiensten. Allemaal hebben ze hun eigen rituelen om aan de algemeen menselijke behoeften vorm te geven.

Bidden is geen inbeelding

Wat kon ik doen na het lezen van het stukje in het damesblad? Een brief naar de redactie sturen dat bidden voor het slapengaan beter is dan je zorgen in een kistje stoppen? Als er een reactie gekomen was, was dat ongetwijfeld de mededeling geweest dat bidden prima is voor mensen die daar behoefte aan hebben, maar dat je je behoeften ook anders kunt vormgeven. Ik had ook kunnen stoppen met mijn avondgebed. „Het is toch allemaal maar psychische inbeelding!” Nee, dat heb ik ook niet gedaan. Ik ben blijven bidden. Laten wij ronduit toegeven dat alle christelijke rituelen te maken hebben met psychische behoeften. En daar is niets mis mee.

Het zou zelfs kunnen dat er bij weinig of veel gelovigen niet meer diepgang in zit dan die psychische behoeften. Een oprecht geloof berust echter maar op de openbaring van God in Zijn Woord. Je zorgen in een kistje stoppen is een denkbeeldig gebeuren. Bidden is een psychisch gebeuren, maar geen inbeelding.

God is er en heeft Zich bekendgemaakt als de hoorder van de gebeden van ieder die Hem zoekt (Jer. 29:12-14).

Psychologische processen zijn niet het tegengestelde van het geloofsleven van christenen. Geloof en psyche lopen door elkaar heen. Geloven is echter meer dan een optelsom van psychische behoeften, omdat God oneindig meer is dan wat er zich in onze psyche afspeelt.

Beeld: Tineke van der Eems